Doorzettingsvermogen als spirituele kwaliteit

Als we in het dagelijks leven iets willen bereiken, bijvoorbeeld het behalen van een diploma of afronden van een project, vinden we het normaal dat we daarvoor doorzettingsvermogen nodig hebben om te volharden en uiteindelijk onze doelen te halen. Het lijkt alsof we dat voor het realiseren van onze spirituele doelen niet zo vanzelfsprekend vinden. In ieder geval laten we daarbij gemakkelijker allerlei vormen van luiheid toe, alsof dat zonder consequenties zou zijn.

Spirituele luiheid

De Dalai Lama onderscheidt de volgende vormen van spirituele luiheid:

• Vastzitten in zinloze activiteiten. Dat kan tv-kijken en gamen zijn, maar ook steeds weer naar een andere leer of nieuwe leraar zoeken.
• Uitstellen van de beoefening, omdat we steeds weer belemmeringen opwerpen.
• Overgeven aan defaitisme door ons voor te houden dat spirituele beoefening niets voor ons is,  omdat het toch niets oplevert.
• Gehechtheid aan ontspanning, slapen of lang in bed blijven liggen.
• Ontmoediging door het uitblijven van de verwachte resultaten en een gebrek aan vertrouwen in onze eigen vermogens.
• Onbevreesdheid voor spiritueel lijden.

Onbevreesdheid voor spiritueel lijden

Onbevreesdheid voor spiritueel lijden is het moeilijkst te duiden. Vanuit het hindoeïsme en boeddhisme is spiritueel lijden verwant aan het leven in de oneindige kringloop van samsara. Volgens de Dalai Lama heeft spiritueel lijden ook te maken met de veronderstelling dat we niet bang zouden zijn voor het sterven en de dood. Hij legt uit waarom dit onterecht is; intrinsiek, bewust of onbewust hebben namelijk alle levende wezens angst voor het sterven en de dood. Spiritualiteit heeft dan ook te maken met het verwerven van inzicht in de aard van het sterven en de dood om ons vervolgens van die angst te kunnen bevrijden.

Een manier om onze spirituele luiheid te overwinnen is door ons te laten inspireren door boeddhistische of hindoeïstische meesters of katholieke heiligen. Er zijn daarvan voldoende levensverhalen bekend. Kijk alleen al naar het verhaal over Boeddha Sakyamuni. Ook deze heiligen hebben hun bevrijding of zegening pas gerealiseerd na langdurig zoeken, onderzoeken, oefenen en door ontberingen te doorstaan. Als we weer eens ontmoedigd raken door het uitblijven van resultaat is het goed te reflecteren op wat zij allemaal hebben gedaan en doorstaan om hun spiritueel doel te bereiken en te overdenken wat zelf al hebben gedaan. Zo'n  inspirerend voorbeeld kan  werken als een elastiek die je uit je luiheid trekt, zodat je zin krijgt om zelf ook weer je spirituele pad te betreden. 

Een andere manier om onze luiheid aan te pakken is door te reflecteren op de vergankelijkheid van verschijnselen en in het bijzonder van ons leven en de aard van de dood. Onderwerpen die we in het dagelijks leven graag vermijden en liefst onder het tapijt van ons bewustzijn willen vegen. Maar als we beseffen dat we elke dag kunnen sterven, dan wel getroffen kunnen worden door een dodelijke ziekte, dan kan dat helpen om over onze luiheid heen te stappen en onze queeste weer op te pakken.

Spirituele bevrijding

Het doel van spirituele bevrijding realiseren we aldus de Dalai Lama door onze geest te transformeren. We moeten ons niet voorhouden dat zo’n transformatie plotseling, bijvoorbeeld door een catharsis, tot stand komt. Transformatie is een proces dat we behapbaar kunnen maken door het te vergelijken met een bouwproject. Met het verschil dat ons bouwproject zich binnen in onze geest afspeelt. 

Het is goed om een voorstelling te hebben van wat onze spirituele queeste inhoudt, bijvoorbeeld door vast te stellen wat voor ons belangrijk is. Vervolgens treffen we allerlei voorbereidingen. Bij een bouwproject focussen we dan op het creëren van optimale omstandigheden en de aanschaf van materialen en grondstoffen. Voor ons innerlijke bouwproject hebben we de bouwmaterialen en de grondstoffen al; dat zijn respectievelijk ons lichaam en onze geest.

Belangrijker voor ons project is het om onze belemmerende factoren te inventariseren, zodat we deze vervolgens systematisch uit de weg kunnen ruimen. De Dalai lama adviseert om bij het uit de weg ruimen van deze belemmerende factoren te werk te gaan als een krijger, die bereid is om zijn beste wapens in te zetten om de strijd te winnen. Op het pad van de spirituele krijger zijn onze ultieme wapens wijsheid, zachtmoedigheid en doorzettingsvermogen.